Trojan - Hiểu đúng về loại mã độc nguy hiểm ẩn mình dưới lớp vỏ "vô hại"

Trong thế giới công nghệ, không phải tất cả những gì trông có vẻ “vô hại” đều an toàn. Bạn có thể tải một phần mềm tưởng như tiện ích, nhưng ngay sau đó, máy tính của bạn trở nên chậm chạp, rò rỉ dữ liệu hoặc bị chiếm quyền điều khiển. Nguyên nhân? Một con Trojan đã xâm nhập.

Trojan – tên gọi lấy cảm hứng từ truyền thuyết “con ngựa thành Troy” – là một dạng phần mềm độc hại ngụy trang dưới hình thức hợp pháp để đánh lừa người dùng. Đây là một trong những mối đe dọa phổ biến và nguy hiểm nhất hiện nay, ảnh hưởng nghiêm trọng đến bảo mật cá nhân, tổ chức và cả hệ thống doanh nghiệp.

Vậy Trojan là gì, nó hoạt động như thế nào, có những loại nào và làm sao để phòng tránh? Hãy cùng Centrala JSC tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây – trình bày đơn giản, dễ hiểu, nhưng không thiếu kiến thức chuyên sâu!

I. Trojan là gì?

Trojan, hay đầy đủ là Trojan Horse (ngựa thành Troy), là một chương trình độc hại được ngụy trang dưới dạng phần mềm hợp pháp hoặc hữu ích, nhằm đánh lừa người dùng cài đặt nó. Khi đã được cài đặt, Trojan có thể:

• Đánh cắp thông tin cá nhân
  

• Cài thêm phần mềm độc hại khác
  

• Ghi lại bàn phím (keylogger)
  

• Mở cửa hậu (backdoor) cho hacker truy cập
  

• Chiếm quyền kiểm soát thiết bị từ xa
  

Điểm đáng sợ là: Trojan không tự nhân bản như virus, nhưng lại rất khó phát hiện vì nó không phá hoại ngay lập tức mà thường âm thầm hoạt động trong nền.

II. Cách thức Trojan hoạt động như thế nào?

Trojan thường ẩn mình trong các tệp tin hoặc phần mềm tưởng chừng vô hại, chẳng hạn như:

• File cài đặt game crack
  

• Phần mềm miễn phí từ trang web không uy tín
  

• File đính kèm trong email lạ
  

• Đường link giả mạo trên mạng xã hội
  

Khi người dùng tải và mở tệp, Trojan sẽ âm thầm được kích hoạt. Tùy vào mục tiêu của kẻ tấn công, Trojan có thể thực hiện một hoặc nhiều hành vi sau:

• Ghi lại thao tác bàn phím, nhằm đánh cắp mật khẩu hoặc thông tin đăng nhập ngân hàng
  

• Chụp màn hình, ghi âm hoặc quay video từ webcam
  

• Tải thêm phần mềm gián điệp, mã độc tống tiền (ransomware)
  

• Tạo cửa hậu (backdoor) cho phép tin tặc truy cập vào máy bạn bất kỳ lúc nào
  

III. Phân biệt các loại Trojan phổ biến 

Mặc dù tất cả các Trojan đều có điểm chung là ngụy trang dưới vỏ bọc hợp pháp, nhưng mỗi loại lại được thiết kế để thực hiện những mục tiêu riêng biệt. Dưới đây là các loại Trojan phổ biến nhất mà bạn nên cảnh giác:

1. Backdoor Trojan – Kẻ mở cửa hậu cho tin tặc

Đây là loại Trojan cực kỳ nguy hiểm vì nó tạo ra một “cửa hậu” (backdoor) cho phép tin tặc dễ dàng truy cập và điều khiển máy tính của bạn mà không cần sự cho phép. Khi một backdoor được cài đặt thành công, hacker có thể:

• Xem, chỉnh sửa hoặc xóa dữ liệu cá nhân
  

• Cài đặt thêm các phần mềm độc hại khác
  

• Thực hiện các cuộc tấn công từ xa
  

Backdoor Trojan thường là công cụ quan trọng trong các cuộc tấn công có chủ đích (APT) nhắm vào doanh nghiệp, cơ quan chính phủ hoặc tổ chức tài chính.

2. Banker Trojan – Mối đe dọa với ví tiền điện tử và ngân hàng số

Banker Trojan tập trung vào việc đánh cắp thông tin tài chính của người dùng. Nó có thể giám sát hoạt động trên trình duyệt, ghi lại dữ liệu khi bạn đăng nhập vào tài khoản ngân hàng, ví điện tử hoặc thực hiện giao dịch trực tuyến.

Đặc biệt nguy hiểm khi Banker Trojan có khả năng giả mạo giao diện ngân hàng, khiến người dùng nhập thông tin thật vào một trang giả – từ đó mất hoàn toàn quyền kiểm soát tài khoản của mình.

3. Spy Trojan – Gián điệp trong lòng máy tính

Spy Trojan đóng vai trò như một điệp viên thầm lặng. Nó ghi lại mọi hành động của người dùng, bao gồm:

• Nhấn phím (keylogging)
  

• Chụp ảnh màn hình
  

• Quay webcam hoặc ghi âm mic
  

• Theo dõi thói quen lướt web
  

Các thông tin thu thập được sau đó sẽ được gửi ngầm về cho hacker. Đây là loại Trojan rất thường được dùng để theo dõi cá nhân, cạnh tranh thương mại hoặc đe dọa riêng tư.

4. Downloader Trojan – Người vận chuyển mã độc

Downloader Trojan thường nhẹ, nhưng cực kỳ nguy hiểm. Sau khi lây nhiễm, nó sẽ tải xuống các mã độc khác từ máy chủ của tin tặc. Ví dụ, bạn có thể tưởng chỉ bị nhiễm Trojan, nhưng thật ra mã độc tống tiền, phần mềm gián điệp hoặc công cụ đào tiền ảo cũng đang hoạt động ngầm trong máy bạn.

5. Ransom Trojan – Sát thủ dữ liệu

Đây là sự kết hợp giữa Trojan và ransomware. Nó giả dạng phần mềm hợp lệ, đánh lừa bạn cài đặt, rồi sau đó mã hóa toàn bộ dữ liệu của bạn và hiển thị thông báo đòi tiền chuộc. Không những bạn mất quyền truy cập dữ liệu, mà còn có thể không lấy lại được gì nếu không trả tiền (và ngay cả khi trả cũng không có gì đảm bảo).

IV. Dấu hiệu nhận biết máy tính bị nhiễm Trojan 

Một trong những lý do khiến Trojan khó đối phó là vì chúng không gây ảnh hưởng rõ rệt ngay lập tức. Thay vào đó, chúng hoạt động âm thầm và bền bỉ theo thời gian. Tuy nhiên, nếu tinh ý, bạn vẫn có thể nhận ra một số dấu hiệu cảnh báo sớm, như:

1. Máy tính chậm, lag bất thường

Nếu máy của bạn bỗng dưng chạy ì ạch, nóng máy, quạt quay mạnh dù không chạy ứng dụng nặng, rất có thể Trojan đang âm thầm sử dụng tài nguyên hệ thống.

2. Xuất hiện tệp tin hoặc chương trình lạ

Bạn thấy những file .exe không rõ nguồn gốc, các ứng dụng bạn chưa từng cài xuất hiện trong máy? Đó có thể là Trojan hoặc các phần mềm độc hại tải xuống sau khi Trojan xâm nhập.

3. Trình duyệt bị chiếm quyền

Trình duyệt web tự động mở trang lạ, đổi trang chủ, hoặc xuất hiện quảng cáo kỳ lạ – đây là dấu hiệu Trojan có liên quan đến adware hoặc spyware đang hoạt động.

4. Mất quyền truy cập hoặc dữ liệu thay đổi

Tài khoản email, mạng xã hội, hoặc tài khoản ngân hàng đột nhiên không thể đăng nhập, hoặc dữ liệu trong máy bị đổi tên, mã hóa – hãy cẩn trọng vì có thể bạn đã bị chiếm quyền kiểm soát.

V. Cách phòng tránh Trojan hiệu quả 

Phòng chống Trojan không chỉ đơn thuần là cài phần mềm diệt virus – mà còn là việc xây dựng thói quen sử dụng máy tính an toàn. Dưới đây là những phương pháp được khuyến cáo bởi các chuyên gia an ninh mạng:

1. Cập nhật phần mềm và hệ điều hành thường xuyên

Các phiên bản cập nhật không chỉ có tính năng mới, mà còn vá các lỗ hổng bảo mật mà Trojan có thể lợi dụng để xâm nhập hệ thống.

2. Không tải phần mềm crack, keygen

Đây là nguồn phát tán Trojan phổ biến nhất hiện nay. Những phần mềm lậu thường được “đóng gói” với mã độc. Ngay cả khi bạn không thấy dấu hiệu gì ban đầu, Trojan có thể vẫn đang âm thầm hoạt động.

3. Cài đặt phần mềm diệt virus có bản quyền

Chọn các phần mềm đáng tin cậy như Kaspersky, Bitdefender, ESET, hoặc Windows Defender nếu bạn dùng Windows 10/11. Đặc biệt, nên thiết lập để quét định kỳ và tự động cập nhật cơ sở dữ liệu mã độc.

4. Sử dụng tường lửa (firewall)

Tường lửa là lớp phòng thủ đầu tiên giúp ngăn Trojan giao tiếp với máy chủ điều khiển từ xa (C&C Server). Firewall giúp chặn các hành vi gửi dữ liệu trái phép ra bên ngoài.

5. Kiểm tra kỹ email và link trước khi nhấn

Trojan thường lây qua email giả mạo (phishing email). Hãy kiểm tra địa chỉ người gửi, nội dung email và tuyệt đối không mở file đính kèm hoặc nhấn vào link lạ.

6. Sao lưu dữ liệu định kỳ

Trong trường hợp xấu nhất, nếu bị mất dữ liệu vì Trojan, việc có một bản sao lưu gần đây sẽ giúp bạn phục hồi nhanh chóng mà không cần trả tiền chuộc.